Het belang van een goede vormgeving en compositie

​Vormgeving
In deze cursus wordt compositie behandelt als de totale vormgeving binnen de fotografie en kunst. Dit betekent o.a. dat symboliek een belangrijke rol speelt: de symboliek van een kleur, van de plaatsing links of rechts, de symboliek van een lijn, van vormen, van licht en donker, etc. Het linker deel van een afbeelding symboliseert bijv. het verleden en het rechter gedeelte de toekomst (bij mensen die van links naar rechts lezen). Iemand die naar links kijk of loopt, is gericht op het verleden. Een aantal fotografen weten dit niet, dat is te zien aan hun foto’s. Dit komt omdat compositie geen vak is bij de beroepsopleidingen fotografie. 

Compositie is niet persoonlijk of subjectief
De meeste factoren die worden behandeld tijdens de cursus betreffen beeldtaal of visuele grammatica. Dit betekent dat er algemene regels  zijn net zoals bij grammatica bij taal. Omdat iedereen op de zelfde manier kijkt en binnen 1/3 seconde een beeld kan herkennen en de compositie hiervan kan zien, is dit proces objectief, omdat het niet mogelijk is om binnen 1/3 seconde een mening te vormen over een afbeelding. 
​
Aandachtspunten
We hanteren in deze cursus geen “regels” maar “aandachtspunten”. De meeste regels zijn bedacht door amateurs en zijn meestal willekeurig, onlogisch en/of contraproductief. Regels als "de horizon moet recht staan" leiden eerder tot slechte dan tot goede foto's. Vooral de "Regel van Derden" lijkt populair te zijn en zet veel mensen op het verkeerde been.

Er zijn veel “aandachtspunten”: je moet altijd goed kijken of iets het bedoelde effect heeft. Als de inhoud wordt versterkt met de juiste vormgeving is de aanpak juist. Maar de vormgeving kan de inhoud ook verzwakken en zelfs het omgekeerde effect hebben dan bedoeld is. Een mogelijk aandachtspunt is de horizon: als de horizon recht moet staan, moet je hier bewust op letten, en als de horizon scheef moet staan, moet dit zodanig worden gedaan dat het een bedoeld effect heeft en dat het geen fout lijkt. 

Onderwerpen die behandeld worden
Een greep uit de onderwerpen: de kijkrichting door de foto, de kijkrichting van het onderwerp, de symboliek, werking en betekenis van horizontale, verticale, schuine en diagonale lijnen, optische lijnen en vormen, balans en symmetrie, soorten symmetrie, de symboliek van rechts en links, patronen, de horizon, wolken, de Regel van Derden, de Diagonaal Methode, de Gulden Snede, perspectief, diepte, rationeel en gevoelsmatig componeren, Japanse composities, beeldopbouw, Wab-Sabi, kleurensymboliek, compositiefactoren bij grafisch ontwerpen, clair-obscur, uitsnede van het hoofd, onscherpe hoofdonderwerpen, open en gesloten vormen, Gestaltwetten, grondbeginselen, de 10 wetten van Ramachandran, inklemming, het controlled-demolition effect, contrast, isolatie, ritme, peak-shift, de symboliek van onder en boven, vectoren, foto’s die schuin zijn genomen, de restvorm, de symboliek van het vierkante en het rechthoekige formaat, de houding van mensen bij urban photography, meerdere hoofdonderwerpen, redenen waarom mensen slechte composities maken, etc.

Visueel-psychologische achtergronden

"Compositie is niet persoonlijk of subjectief":
Hoewel mensen vanuit hun individuele psychologische make-up, karakter en zienswijze hun omgeving, beelden, foto's en schilderijen verschillend beleven, vindt visuele herkenning plaats binnen 1/3 seconde en is daarom vooral "visueel-technisch-biologisch", want in 1/3 seconde hebben mensen geen tijd om een subjectieve mening te vormen. Robert Solso, (ex-hoofd van de Cognitive Laboratory van de Universiteit van Nevada), zegt hier het volgende over:
"The shapes, colors, patterns and organization of forms are sensed and processed by your eye and brain in the same way as they are processed by everyone else's. To me, it is somewhere between surprising and ashtonishing that so few art scholars have taken heed of this fundamentally important aspect of seeing."
De waarneming gedurende de eerste derde van een seconde wordt
"Nativistic Perception" genoemd (ook wel Bottom Up genoemd), en waarneming die daarna plaats vindt wordt "Directed Perception" genoemd (ook wel Top-Down). Over Nativistic Perception zegt Solso:
"This first stage of the perception of art is largely independent of conscious control, and we are, in effect, enslaved by photons and physiology." 
Dit betekent dat mensen binnen 1/3 seconde iets kunnen herkennen en daarbij ook de compositie waarnemen.​ ​

Mensen die beroepshalve met beelden werken zijn zich meer bewust van het compositie-aspect. Ik heb dit getest door te proberen of ik 3 foto's per seconde kon selecteren op compositie (ik moest 100 foto's selecteren voor iemand). Dit bleek mogelijk; de herkenning (van het beeld) en het zien van de compositie  gebeurde tegelijkertijd. Hierbij had ik geen tijd om een mening te vormen over de compositie. Dit wil zeggen dat de algemene compositie universeel is, zoals ook de waarneming bij alle mensen gedurende de eerste derde seconde universeel is.
Iets ingewikkelder wordt het bij het dirigeren van onze blik door een afbeelding: dit is afhankelijk van de leesrichting. E.J. Zwaan heeft dit gepubliceerd in een proefschrift voor de Universiteit Utrecht. Hij heeft o.a. Nederlandse en Hebreeuwse studenten onderzocht en hieruit bleek dat Nederlandse studenten van linksboven naar rechtsonder door afbeeldingen keken en Hebreeuwse studenten van rechtsboven naar linksonder. (Het lezen van links naar rechts en van boven naar onderen geeft een gemiddelde oogbeweging van linksboven naar rechtsonder,) Hieruit volgt de betekenis van de linker- en rechter helft van een afbeelding: mensen die opgegroeid zijn met westers schrift zien bewegingen of mensen die naar rechts kijken of lopen op afbeeldingen als gericht op de toekomst, en mensen die naar links kijken of lopen op afbeeldingen als gericht op het verleden. Mensen die met Hebreeuws, Arabisch of Japans zijn opgegroeid zien dit andersom.

Vormgeving en compositie

De keuze voor een bepaalde vormgeving is gebaseerd op een persoonlijke voorkeur, zienswijze en op het doel van de communicatie en de doelgroep. Je kunt bijvoorbeeld een Indiaanse vrouw, een fles wijn of een auto op verschillende manieren fotograferen qua vormgeving. Maar de waarneming van het resultaat hiervan in de vorm van een foto of schilderij, is objectief-visueel: alle mensen zullen dit op dezelfde manier waarnemen, zoals uitgelegd in het gedeelte hierboven. Dit betekent dat je als fotograaf, vormgever, webdesigner ​of kunstenaar, rekening moet houden met de wetmatigheden hiervan. De symboliek van bijv. verticale lijnen, de kleur rood, het rechter of linker deel van een afbeelding zijn uni-

verseel geldend. Als je hier tegen in gaat omdat je denkt dat compositie "subjectief" is, dan kan de afbeelding voor het publiek onbegrijpelijk worden, of zelfs een contra-productieve werking krijgen, waardoor de communicatie met het publiek verloren gaat of negatief wordt, en al het werk voor niets is gedaan. Dat mensen vervolgens tijdens de Top-Down periode verschillende dingen zien en hun subjectieve meningen op de afbeelding projecteren doet niets af aan de eerste indruk en symboliek.
​Het publiek kan zeer goed onderscheid maken tussen "goede" en "slechte" kunst; ze kunnen dit alleen niet benoemen.